İçindekiler
- Antidepresanlar Ne Zaman Kullanılır?
- Antidepresanlar ve Etki Mekanizmaları
- Antidepresan İlaçlar Mutluluk İlacı Mıdır?
- Antidepresanlar Bağımlılık Yapar Mı?
- Antidepresan İlaç Kullanan Bireyler İçin Önemli Noktalar
- Antidepresan İlaç Kullanımı Sonrası Görülebilen Yan Etkiler
- COVİD 19 ve Antidepresan İlaçların Kullanımı
Dünyada ve Türkiye’de Antidepresan ilaçların kullanımının gittikçe arttığı görülmektedir. Bunun en büyük sebeplerinden biri terapi desteği alınmaması/alınamaması (ruh sağlığı alanında çalışan azlığı, bireylerin maddi olarak terapi desteğini karşılayamaması vb gibi nedenlerle) ilaç talebinin öncelik olmasıdır. Antidepresan grubu ilaçlar uzun süreli, depresyonun tedavisinde yaklaşık 50 yıldır güvenle kullanılan ilaçlardır. Etkilerini enzim/reseptör inhibitörleri ve geri alım engelleyicileri olarak gösterirler. 1950’lerin sonlarında tüberküloz hastalarının “ipraniazid” ile (MAOI, monoamin oksidaz inhibitörü) tedavi edileceği düşünülmüş fakat tüberkülozu iyileştirmediği fark edilmiştir. Göze çarpan nokta, tedavi gören bireylerin duygu durumlarında belirgin bir şekilde düzelme olması olmuştur. MAOI, antidepresanların keşfini sağlamış fakat etkilerinin düşük olduğunun fark edilmesi nedeniyle kullanımı uzun sürmemiştir (Yüzbaşıoğlu ve ark, 2016; Temel, 2019; Townsend, 2016:408).
Antidepresanlar Ne Zaman Kullanılır?
Psikiyatristiniz antidepresan kullanımını sizin için uygun görerek reçete ettiğinde 🙂
Sıklıkla depresyonun tedavisinde kullanılan ilaç grubu olduğundan bahsetmiştik; “çöküş, alçalma” anlamına gelen Depresyon, derin üzüntü veren bir duygu durum içinde konuşma, düşünme, hareketlerde yavaşlama, durgunluk, değersizlik, isteksizlik ve karamsarlık belirtileri gösteren sendromdur. Depresyonun belirtileri (DSM-V-TR):
|
Major Depresyon İçin Tanı Kriterleri |
|
| A. Genel Tanı Kriterleri (2 Haftalık sürede en az beş bulgu olmalıdır) | |
| Bulgular | Açıklama |
| 1.Çökkün Duygu Durum | Hastada nerdeyse her gün, günün büyük bir bölümünde bulunmalıdır. Bu durumu ya kişinin kendisi bildirir (Örneğin üzüntülüdür, kendini boşlukta hisseder ya da umutsuzdur), ya da bu durum başkalarınca gözlenir. |
| 2.Anhedoni | Bütün etkinliklere karşı ilgide belirgin azalma ya da bunlarda zevk almama, neredeyse her gün, günün büyük bir bölümünde bulunur (öznel anlatıma göre veya gözlemle belirlenir). |
| 3.Kilo değişimi | Kilo vermeye çalışmıyorken (diyet yapmıyorken), çok kilo verme ya da kilo alma (Örneğin bir ay içinde ağırlığının %5 inden daha çok alan bir değişiklik) ya da neredeyse her gün, yeme isteğinde azalma ya da artma. |
| 4.Uyku düzenindeki değişikler | Hemen her gün uykusuzluk veya aşırı uyuma, uykuya dalamama, sık uyanma ve yeterince uyuduğu halde uykudan yorgun kalkma |
| 5.Psikomotor ajitasyon veya retardasyon | Neredeyse her gün psiko derinsel kışkırma (ajitasyon) ya da yavaşlama (başkalarınca gözlenebilir; yalnızca, öznel dinginlik sağlayamama ya da yavaşladığı duygusu taşıma olarak değil) izlenmesi. |
| 6.Enerji azlığı veya yorgunluk | Neredeyse her gün bitkinlik ya da içsel gücün kalmaması. |
| 7. Suçluluk veya değersizlik duyguları | Neredeyse her gün değersizlik ya da aşırı ya da uygunsuz suçluluk duyguları (sanrısal olabilir) (yalnızca hasta olduğundan ötürü kendini kınama ya da suçluluk duyma olarak değil) hissedilmesi. |
| 8. Konsantre olmada zorluk çekme | Neredeyse her gün, düşünmekte ya da odaklanmakta güçlük çekme ya da karasızlık yaşama (özel anlatıma göre ya da başkalarınca gözlenir). |
| 9. Ölüm düşüncesi | Yineleyici ölüm düşünceleri (yalnızca ölüm korkusu değil), özel eylem tasarlamaksızın yineleyici kendini öldürme (intihar) düşünceleri ya da kendini öldürme girişimi ya da kendini öldürme üzere bir eylem tasarlama. |
| B. Bu belirtiler, klinik açıdan belirgin bir sıkıntıya ya da toplumsal, işle ilgili alanlarda ya da önemli diğer işlevsellik alanlarında işlevsellikte düşmeye neden olur. | |
| C. Bu dönem, bir maddenin ya da başka bir sağlık durumunun fizyoloji ile ilgili etkilerine bağlanamaz. | |
| D. Depresyon döneminin ortaya çıkışı, şizoduygulanımsal bozukluk, şizofreni, şizofrenimsi bozukluk, sanrılı bozukluk, ya da şizofreni açılımı kapsamında ve psikozla giden tanımlanmış ya da tanımlanmamış diğer bozukluklarla daha iyi açıklanamaz. | |
| E. Hiçbir zaman bir manik dönemi ya da bir hipomanik dönem geçirilmemiştir. | |
(Yalçın ve Öztürk, 2016)
Bunun yanında Antidepresan ilaçlar duygudurum ile ilişkili pek çok ruhsal bozuklukların tedavisinde de tercih edilebilmektedir (Türkiye Psikiyatri Derneği (TPD), 2008).
Antidepresanlar ve Etki Mekanizmaları
8 farklı antidepresan ilaç grubu vardır.
| Grup adı | İlaç Örnekleri | Etki Mekanizması |
| Trisiklikler (TCA) | Amitriptiline
Amoksapine Desipramine Doxepin (Sinequan) İmipramine (Tofranil) Clomipramine (Anafranil) Trimipramine (Surmontil) Protriptyline (Vivactil) |
Monoamin taşıyıcı pompalarını bloke ederek sinaptik aralıkta monoamin nörotransmiterlerini arttırma ile etkisini gösterir. |
| Monoamin Oksidaz İnhibitörleri (MAO) | İzokarboxazid (Marplan)
Phenelzine (Nardil) Tranylscypromine (Parnate) |
MAO (monoaminoksidaz) enzimini inhibe ederek etkisini gösterir. Antihipertansif ilaçlarla kullanıldığında tansiyonun düşmesine neden olur. İnsülin ilaçlarıyla birlikte kullanıldığında kan şekerinin düşmesine neden olur. Kafeinli yiyeceklerle kullanıldığında tansiyon yüksekliği ve ritim bozukluklarına neden olabilir. Tiramin içeren yiyeceklerle birlikte kullanıldığında alerjik reaksiyonlara neden olabilir (yüksek düzey tiramin içeren yiyecekler; uzun süre bekletilerek yapılmış peynirler, kuru üzüm, fava fasülyesi, çin baklası, kırmızı şaraplar, tütsülenmiş ve işlem görmüş etler, havyar, soya sosu ve bira mayası). |
| Seçici Seratonin Geri Alım İnhibitörleri (SSRI) | Citalopram (Celexa)
Fluokxetine (Prozac, Sarafem) Paroxsetine (Paxil) Flovoksetine (Luvox) Sertraline (Zoloft) |
Serotoninin (5-hidroksitriptamin; 5-HT) geri alımını engelleyerek etki gösterir. |
| Seratonin norepinefrin geri alım inhibörleri (SNRIs) | Desvenlafaxsine (Pristiq)
Venlafaxine (Effexor) Duloxetine (Cymbalta) |
Serotonin ve norepinefrinin geri alımını çift yönlü, seçici inhibe ederek etkisini gösterir. |
| Dopamin-norepinefrin geri alım inhibitörleri (heterosiklikler) | Bupropion (Zyban, Wellbutrin)
Maprotiline Mirtazapine (Remeron) Tradozone |
Dopamin ve norepinefrinin sinaptik boşluktan geri alımını engelleyerek etkisini gösterir. |
| Serotonerjik antidepresanlar | Nefazodone
Tianeptine Trazodone |
Hem serotonin reseptörlerini hem de serotonin geri alımını inhibe ederler |
| NaSSA | Mianserin
Mirtazapin |
Monoaminleri veya monoamin geri alım pompalarını baskılamadan serotonin ve noradrenalin düzeylerini arttırarak etki gösterirler. |
| NRI | Reboksetine
Maprotilin |
Sinaptik boşluktaki noradrenalin geri emilimini güçlü bir şekilde inhibe eder; serotonin geri alımı üzerine çok az etkiye sahiptir. |
Antidepresan İlaçlar Mutluluk İlacı Mıdır?
Hayır, Antidepresan ilaçlar depresyon olgularında duygudurumda yükselmeye neden olmakta, depresyonu tedavi etmekte, ancak normal duygudurumu değiştirmemektedir. Öfori yapmazlar (TPD).
Antidepresanlar Bağımlılık Yapar Mı?
Hayır, Antidepresanlar fizyolojik bağımlılığa neden olmaz.
Antidepresan İlaç Kullanan Bireyler İçin Önemli Noktalar
- Antidepresanların etkileri kullanıma başlanmasından 1-3 hafta sonra başlar, tam etkisi 4-6 hafta sonunda ortaya çıkar (Çam ve Engin; 2016;340).
- Dikkat gerektiren aktivitelerde önlemler alınmalıdır. Uyuklama, baş dönmesi gibi belirtiler yaşam aktivitelerini engelliyorsa doz ayarlanması için doktora danışılmalıdır (Townsend, 2016;413).
- Antidepresan ilaçlar ani olarak kesilmemelidir. Bu durum yoksunluk belirtilerinin görülmesine neden olur (uykusuzluk, bulantı, baş dönmesi, baş ağrısı ve kabus görülmesi) (Townsend, 2016;413).
- İntihar riski olan bireyler hastalığın getirdiği çökkünlük ve enerji yoksunluğuyla bunu yerine getiremezler fakat ilaç tedavisinin etkisinin başladığı (1-3 hafta) süreçte kişi intihar düşüncelerini yerine getirecek enerjiyi bulmaya başlar. Bireyler tedavi süresince yakından gözlenmelidir.
- İlaç kullanım sürecinde cildin güneşe hassasiyeti artabilmektedir. Güneş koruyucu kremler ve kıyafet seçimi bu durumun önlenmesini sağlayacaktır (Townsend, 2016;414).
- Ortostatik hipotansiyonu önlemek için (ani tansiyon düşmesi) ani hareketlerde bulunulmamalı, yavaşça doğrularak kalkılmalıdır (Townsend, 2016;414).
- Antidepresan tedavisi boyunca alkol alımından uzak durulmalıdır, birbirlerinin etkilerini arttırarak etki gösterirler (Townsend, 2016;414).
- MAO inhibitör grubu antidepresan kullanan bireylerin kaçınması gereken yiyecekler; salam, sucuk, havyar, bakla, lahana turşusu, soya fasülyesi, aşırı olgun avakado, muz, incir, fazla bekletilmiş balık, şarap (özellikle kırmızı), bira, çikolata, kahve, meyan kökü, ginseng içeren ürünler, bazı peynir çeşitleri ve soya sosudur (Çam ve Engin; 2016;342).
- MAO inhibitör grubu Antidepresan kullanan bireylerin birlikte kullanmaması gereken ilaçlar; amfetaminler, kokain, Trisiklik Antidepreanlar, SSRI Antidepesanlar, Metilfenidat (Ritalin), Meperidin (Demerol), Anti Parkinson Ajanları ve astımda kullanılan ilaçlardır (Çam ve Engin; 2016;342).
- Trisiklik grubu Antidepresan kullanıyorsanız sigara içmek, ilaç dozunun metabolizmadaki etkisini artıracaktır. Sigara kullanılmamalıdır (Townsend, 2016;414).
- Trazadone kullanırken ani ereksiyon durumu görüldüğünde acilen hekime bildirilmelidir (Townsend, 2016;414).
- Yanınızda (çanta/cüzdan/cep olabilir) kullandığınız ilaç ve ilaçların adının yazılı olduğu bir kart bulundurmanız acil durumlarda sürecin anlaşılmasına yardımcı olacaktır.
- Bu grup ilaçları kullanırken başka bir durum için yeni bir ilaç kullanmanız gerektiğinde bu durumu mutlaka doktorunuza bildirmelisiniz (ilaç ya da doz değişiklikleri, yakından izlem gerekebilmektedir) (Townsend, 2016;414).
- Tüm Antidepresanlar için çocuk ve adölesanlarda intihar riskini arttırabileceğini gösteren FDA (food and drug administration) kara kutusu bulunmaktadır. Bir kara kutu uyarısı, kelimenin tam anlamıyla siyah bir kare içinde yer alan, büyük harfle yazılan ve kalın yazıyla basılan tüm metin içeren önemli bir etiket uyarısından oluşur (Townsend, 2016;408).
- Gebelik, emzirme yada Antidepresan kullanırken gebe kalma durumunuz olduğunda hekiminize iletmelisiniz (Townsend, 2016;414).
Antidepresan İlaç Kullanımı Sonrası Görülebilen Yan Etkiler
- Ağız kuruluğu; şekersiz sakız çiğneme, buz ve sık sık su yudumlama önerilebilir (Townsend, 2016;411).
- Sedasyon (uyku hali); doz değişikliği içi hekime başvurulabilir, ilaç yatmadan önce alınabilir. Dikkat gerektiren aktivitelerde dikkatli olunmalı, bu durumlardan kaçınılmalıdır (araba, tehlikeli ekipman kullanmak gibi) (Townsend, 2016;412).
- Bulantı; gastrik yakınmaları azaltacak diyet önerilir (Townsend, 2016;412).
- Yoksunluk sendromu; antidepresanların tümü yoksunluğa neden olmaktadır. Bu nedenle doz yavaş yavaş azaltılarak kesilmelidir (Townsend, 2016;412).
- Bulanık görme; (trisiklik ve heterosiklik gruplarında sık görülmektedir) düşme ve dikkat gerektiren aktivitelerden uzak durulmalıdır. İlaç kullanımının üzerinden birkaç hafta geçmesiyle belirti genellikle kendiliğinden kaybolur (Townsend, 2016;412).
- Kabızlık; lifli yiyecekler, sıvı alımının arttırılması ve egzersiz önerilir (Townsend, 2016;412).
- Ortostatik hipotansiyon (aniden ayağa kalkma durumunda görülen tansiyon düşmesi); ani hareketlerden ve uzun süreli sıcak banyodan kaçınılması önerilir (Townsend, 2016;412).
- Nöbet eşiğinin düşmesi; daha önce nöbet öyküsü olan bireyler yakından izlenmelidir. (Townsend, 2016;412).
- Taşikardi (çarpıntı)/aritmi (ritim bozukluğu); kardiyolojik değerlendirme için doktora danışılmalıdır. (Townsend, 2016;412).
- Fotosensitivite (ışığa hassasiyet); gözlük ve güneşten koruyucu kremler önerilir (Townsend, 2016;412).
- Kilo alımı; fiziksel aktivite düzeyinin arttırılması ve düşük kalorili diyet önerilir (Townsend, 2016;412).
- Uykusuzluk; ilaç dozunun günün erken saatlerinde alınması önerilir. Kafeinli yiyecek ve içeceklerden kaçınılmalıdır (Townsend, 2016;412).
- Baş ağrısı; hekime danışılmalıdır (ilaç değişikliği ya da ağrı kesici önerilebilir).
- Kilo kaybı; kilo ve kalori takibi yapılır (Townsend, 2016;412).
- Cinsel işlev bozukluğu; tolere edilemeyecek düzeyde belirtiler varsa hekime danışılmalıdır (ilaç değişikliği yapılabilir) (Townsend, 2016;412).
- Seratonin sendromu; huzursuzluk, mental durumda değişiklikler, çarpıntı, tansiyon değişkenliği, titreme, aşırı terleme, kasta istemsiz seğirme belirtileridir. Bu belirtiler ilacı kesmeniz gereken acil belirtilerdir. İlacı kullanan birey ve bireye yakın kişilerin seratonin sendromu hakkında bilgi sahibi olması, gözlem ile duruma müdahale edebilirler (en yakın acile başvurulmalı, kullanılan ilaçlar belirtilmelidir) (Townsend, 2016;412).
- Hipertansif kriz; MAOI ile birlikte tiramin içeren yiyecekler tüketildiğinde ortaya çıkmaktadır. Başın alt, arka bölgesinde (oksipital) ağrı, çarpıntı, ateş, bulantı/kusma, terleme, tansiyonda yükselme, göğüs ağrısı ve bilinç kaybı belirtileridir. İlaç acil olarak kesilmeli; tansiyon ve ateş için girişimde bulunulmalıdır (Townsend, 2016;412).
COVİD 19 ve Antidepresan İlaçların Kullanımı
COVİD 19’da kullanılan ilaçların Antidepresan ilaçlarla kullanım durumunda etkileri nasıl etkileniyor ve izleminde neler gerekli?
(Türkiye Psikiyatri Derneği)
Kaynakça ve İleri Okumalar:
- Yüzbaşıoğlu, D., Yılmaz, E. A., & Fatma, Ü. N. A. L. (2016). Antidepresan ilaçlar ve genotoksisite. TÜBAV Bilim Dergisi, 9(1), 17-28.
- Kemal Temel, M.(2019) Modern Psikososyoklinik Gelişmelerin Eseri “Antidepresan Kullanım Bozukluğu:” Tıp Etiğince Sorun Teşkil Eden Bir Olgu. Anadolu Kliniği Tıp Bilimleri Dergisi, 24(3), 206-216.
- Yalçın, B. M., & Öztürk, O. (2016). The management of major depressive disorder in primary care. Turkish Journal of Family Medicine and Primary Care, 10(4), 250-258.
- Townsend M.C. Ruh Sağlığı ve Psikiyatri Hemşireliğinin Temelleri, Akademisyen Tıp Kitapevi, 2016
- Çam, O., Engin, E., Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği Bakım Sanatı, İstanbul Tıp Kitapevi, 2014
- https://www.psikiyatri.org.tr/378/turkiye-psikiyatri-derneginin-antidepresan-ilaclarla-ilgili-aciklamasi (Erişim Tarihi:28/02/2021)
- https://www.psikiyatri.org.tr/uploadFiles/2432020153314-psikotropetkilesimCOVID.pdf (Erişim Tarihi:28/02/2021)
Psikiyatri hemşireliği yüksek lisans öğrencisi ve pediatri hemşiresiyim. Adli psikiyatri, çocuk ve ergen psikiyatrisi, sosyal psikiyatri, pediatri yakından ilgilendiğim alanlardır. Yaşam yolunda bazen umutlu, bazen umutsuz birisiyim. İçerik Üretim Komisyonunda görev alıyorum.
İletişim için; tubagne12@gmail.com
Gayet pratik ve bilgilendirici olmuş. Teşekkür ederiz.