Bağlanma Kuramındaki Dört Kategori Modeli Nedir?

Sevgini paylaş!

Sizlere daha önce yazımızda, bebeklik dönemindeki bağlanma kuramının ne olduğundan bahsetmiştik. Bu yazımızda da bağlanma kuramındaki dört kategori modelinden bahsedeceğiz. İyi okumalar.

2018 yılında Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü‘nde Hacer Taşkıran Tepe‘nin yaptığı “Kuşaklar Arası Aktarımın Bağlanma Kuramı Ve Ruh Sağlığı Arasındaki İlişki Kapsamında Sosyal Hizmet Bakış Açısı İle İncelenmesi” konulu doktora tezinden alınan verilere göre:

Ainsworth ve arkadaşlarının 1970’li yıllardaki çalışmaları sonucunda belirlemiş oldukları çocukluk bağlanma stilleri güvenli, kaçınan ve kaygılı/kararsız olmak üzere üç grupta sınıflandırılmıştır. Erişkinlerin bağlanma davranışlarını inceleyen ilk bilimsel çalışmalar ise yine çocukluktaki bağlanma stillerinden yola çıkarak geliştirilmiştir. Main ve arkadaşlarının 80’li yıllarda ve Hazan ve Shaver’in 90’lı yıllardaki çalışmaları erişkin bağlanma stillerinin açıklanmasında oldukça değerli bilgiler sunmuştur. Bu bilgilerden hareketle Bartholomew ve Harowitz (1991) çalışmalarında Bowlby’nin bağlanma sisteminin benliğe ve başkalarına ilişkin içsel modelleri içerdiği görüşünden yola çıkarak erişkin bağlanma stillerini daha iyi açıklamak için “Dörtlü Bağlanma Modeli”ni geliştirmişlerdir. Bu modele göre, insanların diğer insanlara ilişkin çalışma modelleri olduğu gibi kendisine ait çalışma modelleri de vardır. Benlik ve başkalarına yönelik çalışma modellerinin olumlu ve olumsuz olma durumuna göre çaprazlanmasından dört bağlanma stili elde edilmektedir.

Tanımlanan erişkin bağlanma stilleri arasında ilki güvenli bağlanma stilidir. Güvenli bağlanma stilinde kişi, kendisinin sevilebilir ve değerli olduğunu hissetmenin yanı sıra diğer insanların da kabul edici ve duyarlı yanıt verici olduğuna yönelik beklentilerini birleştirerek bir bağlanma stili oluşturur. Dolayısıyla bu bağlanma stili benlik ve başkaları modellerinin her ikisinin de olumlu olduğu stildir. Saplantılı bağlanma stilinde ise kendisini değersiz görme ve hissetmeyle birlikte başkalarına yönelik daha olumlu değerlendirmeler birlikte yer almaktadır. Kişinin değersizlik duygularına başkalarına ilişkin olumlu değerlendirmelerin eşlik ettiği stildir. Kayıtsız bağlanma stilinde kendisinin sevilebilir ve değerli olduğunu hissetmenin diğer insanlara karşı olumsuz beklentilerle birleştirilmesi hakimdir. Benlik modelinin olumlu başkaları modelinin ise olumsuz olduğu stildir. Korkulu bağlanma stilinde ise kendisini değersiz görme ve hissetmeyle birlikte diğerlerinin olumsuz, güvenilmez ve reddedici olarak algılanmasına yönelik beklentilerin birleştiği görülmektedir. Her iki zihinsel modelin de olumsuz olduğu stildir.

Bağlanma stilleri üzerine daha sonraki yıllarda yapılan çalışmalarda, bağlanma örüntülerinin kategorize edilmesi yerine daha çok temel boyutlar üzerinden incelenmesinin daha doğru ve geçerli olduğu yönünde sonuçlar elde edilmiştir. Bartholomew ve Horowitz’in (1991) daha önceki çalışmalarından hareketle Brennan, Clark ve Shaver (1998), en çok kullanılan bağlanma ölçeklerinin maddelerinden bir havuz oluşturmuş ve bu madde havuzu üzerinde bazı çalışmalar gerçekleştirmişlerdir. Bu çalışmalara dayanarak son yıllarda sıklıkla kullanılmakta olan Yakın İlişkilerde Yaşantılar Envanterini geliştirmişlerdir. Yapılan çalışmalar bağlanmanın boyutlar üzerinden (iki boyutlu) ölçümünün daha geçerli ve güvenilir bir yöntem olduğunu göstermiş ve bağlanma stillerinin temel boyutlar üzerinden incelenmesi yaygın olarak kabul görmüştür.

Gerçekleştirmiş oldukları çalışmalarıyla Bartholomew ve Horowitz (1991) ve Brennan, Clark ve Shaver (1998) bağlanma kuramına ait temel varsayımları ve zihinsel modelleri (benlik ve başkaları modelleri) ile bununla ilişkili bağlanma kaygı ve kaçınma boyutlarını dikkate alarak aşağıdaki modeli geliştirmişlerdir. Bu modelde dört temel bağlanma stilini bu temel boyutlar üzerinden tanımlamışlardır.

Şekil: Dört Kategori Modeli’nde Temel Bağlanma Boyutları ve Kategorileri

Şekilde görüldüğü üzere, bağlanmaya ilişkin kaygı boyutu ile benlik modeli, kaçınma boyutu ile de başkaları modelinin yüksek düzeyde ilişkili temel boyutları oluşturduğu görülmektedir. Buna göre güvenli bağlanma stilini düşük düzeydeki kaygı ve kaçınma ile tanımlamak mümkünken (olumlu benlik modeli – olumlu başkaları modeli); bunun tam tersi bir durum olan korkulu bağlanma stilini ise yüksek düzey kaygı ve kaçınma boyutları ile tanımlamak mümkün görünmektedir (olumsuz benlik ve başkaları modeli). Saplantılı bağlanma stilini yüksek düzey kaygı (olumsuz benlik) ve düşük düzey kaçınma boyutu (olumlu başkaları) ile tanımlamak mümkünken, kayıtsız bağlanma stilini ise düşük düzey kaygı (olumlu benlik) ve yüksek düzey kaçınma boyutu (olumsuz başkaları) kombinasyonu ile tanımlanmak mümkündür.

Kaynakça ve İleri Okumalar:

Tepe, H. T. (2018) Kuşaklar Arası Aktarımın Bağlanma Kuramı Ve Ruh Sağlığı Arasındaki İlişki Kapsamında Sosyal Hizmet Bakış Açısı İle İncelenmesi. Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Ankara.