Beynimizdeki Denizatı: HİPOKAMPUS

Şu an bu yazıyı okuyan gözlerinizin arkasında bulunan, bir çift denizatının varlığından haberdar mıydınız? Peki ya bu denizatlarının aslında Poseidon’un tekerlekli arabasını çeken Hippocampoi’ye benzerliğinden dolayı böyle adlandırıldığından?

Hipokampus Yunanca kökenli bir kelimedir:

“HIPPOS (AT) + KAMPOS (DENİZ)”

Poseidon’un Hipocampoileri, gövdesinin üstü at şeklinde ve altı balık kuyruğuna benzer yapıya sahip mitolojik deniz canavarlarıdır. Şişkin gövdesi ve içe kıvrımlı kuyruk yapısıyla denizatlarını andıran bu beyin bölgesi, bu yüzden hipokampus olarak adlandırılmıştır.

Yukarıda sırasıyla Yunan mitolojisindeki Hippocampoi, insan beynindeki hipokampus ve hepimizin aşina olduğu sevimli deniz canlıları denizatlarını görüyoruz. Yapısal benzerlikleri yadsınamayacak kadar aşikâr, değil mi?

İnsan beyni, uzun yıllardır araştırmalara konu olmuş, karmaşık yapıya sahip ve gizemini korumaya devam eden bir organdır. Limbik sistem ise bu karmaşık yapının en önemli yapı taşlarından biridir. Duygusal yetilerin işlenmesi, motivasyon (isteklendirme), koku algısı ve uzun süreli bellek gibi fonksiyonların işlenmesinden sorumludur. Hipokampus, bu sistemin mihenk taşlarından birisidir.

Peki bu merkezi, bilim dünyası lügatına sokan olay ne idi? 1930’lu yılların başlarında 7-8 yaşlarında olan Henry Molaison (çoğu kaynakta H.M şeklinde kısaltılmıştır), o yaştaki her çocuk gibi bir bisiklet kazası geçirmiştir. Fakat kazanın ardından peşini bırakmayan epilepsi nöbetleri talihsiz çocuğun hayatını tamamıyla değiştirmiştir.

Epilepsi nöbetlerinin kaynağının beyin olduğu uzun yıllardır bilinmekte, fakat o yıllarda epilepsinin kaynağı olan beyin bölgesi kesin olarak bilinmemekteydi. Nöbetlerin tedavisi için her yolu deneyen H.M ve ailesi son çareyi ABD’nin en çok lobotomi yapan ikinci cerrahı olan Dr. Scoville’e başvurmakta bulmuştu. Daha önce psikiyatrik bir bozukluğu olmayan bir hastaya lökotomi (yaygın adıyla lobotomi) uygulamayan doktor, hasta ve ailesi için alınmış bu büyük risk, daha sonrasında bilim dünyasında emsali olmayan bir aydınlanmaya yol açmıştı.

Beyninin iki yarım küresinden de limbik lobu tamamıyla alınan H.M, ameliyatın ardından hiçbir fizyolojik bozukluk ya da anomali göstermiyordu. Fakat ters giden başka şeyler vardı. Hasta yeni bir hafıza oluşturmakta güçlük çekiyordu (anterograd amnezi), sadece şimdiyi hatırlayıp, şimdiyi yaşayabiliyordu.

H.M’nin ameliyatından sonra görülen diğer tersliklerden biri de hastanın evinin yolunu ve hatta pisuarın yerini bile sürekli unutmasıydı. Özellikle insan hipokampusuna müthiş benzerliğe sahip olduğu bilinen primatlar ve diğer hayvanlarla yapılan çalışmalar bu bölgenin aynı zamanda yer hafızasındaki rolünü de kanıtlamış oldu.

Bütün bunlar, hipokampusun temel görevlerinin bellek ve bellek işlenmesi, uzaysal hafıza ve yön bulma olduğunu sinirbilim camiasına ilan eden, sıradan bir bisiklet kazasının hacminden büyük sonuçlarıdır.

Evet sevgili okuyucu ve gözleri ardındaki denizatları… İşte akademimizin ismi Hipokampus ve bu beyin bölgesinin fonksiyonlarının keşfi böyle uzun bir yoldan geliyor. Yönünü bilime çevirmiş, amacı yumuşak ve didaktik üslubuyla belleklerde yer edinmek olan bu topluluğun ismi, başka ne olabilirdi ki?

Kaynakça ve İleri Okumalar:

1. İzci, Y & Erbaş, Y.C (2015) “Hipokampüs: Yapısı ve Fonksiyonları”. Türk Nöroşiruji Dergisi. 25(3). Ss. 287-295.
2. Aboitiz, F (2003). “The evolutionary origin of the mammalian isocortex: Towards an integrated developmental and functional approach”. Behav. Brain Sciences. 26 (5). ss. 535-52.
3. Best PJ, White AM (1999). “Placing hippocampal single-unit studies in a historical context”. Hippocampus. 9 (4). ss. 346-51.
4. Morris, RGM (1982). “Place navigation impaired in rats with hippocampal lesions”. Nature. 297 (5868). ss. 681-83.

Irmak Çağlayanel

Merhabalar,

İzmir Ekonomi Üniversitesinde 3. sınıf psikoloji bölümü öğrencisiyim ve matematik bölümünde çift anadal yapıyorum.

Sinir bilim, bilişsel bilimler ve psikoloji başlıca akademik ilgi alanlarım. Yazılarımda bol bol bu temaları koklayabilirsiniz 🙂

iletişim için: irmak.caglayanel@std.izmirekonomi.edu.tr