COVID-19 Pandemisinde Yaşlı Olmanın Anlamı Nedir?

Çin’de Aralık 2019’un sonlarında, başlangıçta sebebi bilinmeyen pnömoni tanılı bir grup hasta hastaneye yatırılmış, sonrasında ise bu hastaların hepsinin ortak olarak Hubei Eyaletinin başkenti, Wuhan’daki bir deniz ürünleri pazarına gittiği belirlenmiştir (Rothan ve Byrareddy, 2020). Çin, hükümeti artarak devam eden bu salgını 31 Aralık 2019’da Dünya Sağlık Örgütü’ne (DSÖ) bildirmiş (Singhal, 2020) ve etken 7 Ocak 2020’de insanlarda daha önceden tespit edilmeyen yeni bir koronavirüs (2019-nCoV) olarak tanımlanmıştır (Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü, 2020). Sonrasında 2019-nCoV hastalığının ismi COVID-19 olarak kabul görmüş, virüs SARS CoV’e benzediğinden ötürü SARS-CoV-2 olarak adlandırılmıştır (Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü, 2020).

Virüs şiddeti ve yayılım hızı sebebiyle 11 Mart’ta DSÖ tarafından küresel bir salgın (pandemi) olarak tanımlanmış (Şirin ve Özkan, 2020), ülkemizde ise ilk vaka 12 Mart 2020 tarihinde görülmüştür  (Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü, 2020).

Pandemi başladıktan sonra günümüze kadar geçen sürede okulları ve alışveriş merkezlerini kapatma, pazarlarda ve toplu taşıma araçlarında kişilerarası mesafeyi artırmak için düzenlemeler yapma, kamu kurum ve kuruluşlarında esnek çalışma uygulamasına geçme, bazı günlerde sokağa çıkma kısıtlaması uygulama gibi bir dizi önlem alınmıştır (Tecirli vd. 2020). Ayrıca bu önlemlerin dışında COVID-19 için önemli bir risk grubu olan yaşlılar için 65 yaş üzeri ile kronik rahatsızlığı olan bireyler için ikametlerinden dışarı çıkma ve açık alanlarda bulunma ile ilgili sınırlandırılmalar getirilmiştir (Gencer, 2020). Ülkemizde alınan kararlar sonrası tek başına ikamet eden ve gereksinimlerini karşılayabilecek bir yakını bulunmayan 65 yaş ve üstü ile kronik rahatsızlığı olan vatandaşların mağduriyet yaşamaması; temel gereksinimlerinin karşılanması için vali/kaymakamların başkanlığında “65 yaş üstü Vefa Sosyal Destek Grubu” oluşturulacağı, bu kapsamda ikametlerinden ayrılmalarına kısıtlama/yasaklama getirilen kişilerin 112, 155, 156’yı kullanarak ihtiyaçlarını bildirebilecekleri, bu çağrıların cevaplandırılması ve gerekli hizmetlerin üretilmesi için ihtiyaç duyulacak sayıda başta kolluk birimleri olmak üzere yeteri kadar kamu görevlisi/ekip ve araç görevlendirileceği de belirtilmiştir (İçişleri Bakanlığı Genelgesi, 2020).

Hem pandemi sürecine hem de bu süreçte alınan tedbirlere karşı savunmasız olan gruplardan biri de yaşlı popülasyondur (Banerjee, 2020). Bu dönemde yaşlı popülasyonun yaşadığı/yaşayabileceği tehlikelere bakacak olursak;

• Koronavirüs tehdidi ile birlikte yaşlıların yaşadıkları sosyal izolasyon, ölümden korkma ve bakım sağlayıcılarına bağımlılıklarının artması vb. sebepler istismar ve ihmal konusunda riskleri arttırmaktadır (Ergören vd. 2020).
• Bireysel ihtiyaçların karşılanmasında zorlukların yaşandığı, birden fazla hastalığın görülebildiği ve yarınla ilgili kaygıların sık yaşlılık döneminde bireylerde pandemi dönemindeki sosyal izolasyon uygulamaları sebebiyle kenara itilmişlik hissi ve yoğun bir yalnızlık duygusu yaşanabilir (Gencer, 2020).
• Yaşlı bireylerde koronavirüsün daha kötü seyirli olması deliryum tablosunun ortaya çıkmasına neden olabilir (Tecirli vd. 2020). Deliryum; beynin işlevlerinde bozulma, bilinç, dikkat, oryantasyon (uyum) ve davranış bozukluğu ile karakterize olan akut gelişen bir beyin sendromudur (Okanlı, 2016). Yaşlılık döneminde birçok tıbbi duruma ek olarak, izolasyon uygulaması deliryum için bir risk faktörüdür. Ayrıca, yaşlı bireylerin izolasyon döneminde günlük rutinlerinin değişmesi, sosyal bağların ve destek sistemlerinin zayıflaması, dini veya manevi ritüellerin yerine getirememesi ve uzun süre hareketsiz kalması onları deliryum açısından riskli hale getirir (Tecirli vd. 2020).
• Yaşlı bireyler, bu dönemde önlemleri anlamalarını ve takip etmelerini zorlaştıran bilişsel ve duyusal eksikliklere sahip olabilirler (Banerjee, 2020). Bilişsel bozukluklar, paniği daha da arttırarak korunma ve el hijyeni önlemlerini takip etmelerini zorlaştırarak onları virüse daha duyarlı hale getirebilir (Banerjee, 2020).
• Koronavirüs ile ilgili belirsizlikler ve yanlış bilgilerin hızla yayılması özellikle bu popülasyonda kaygı seviyesinin artmasına neden olarak panik nöbetleri oluşturabilir (Rout, 2020).
• Yaşlı bireylerde sosyal izolasyon, yalnızlık, artan depresyon ve anksiyete belirtileri hipertansiyon, kardiyovasküler hastalık, obezite gibi fiziksel ve zihinsel sağlık sonuçları (Morrow-Howell vd. 2020) ve erken ölüm (Plagg vd. 2020) ilişkilendirilmiştir.
• Ek olarak, sosyal izolasyonun; bilişsel bozulma riskleri ile önemli ölçüde ilişkili olduğu iyi bilinmektedir bu da Alzheimer hastalığı riskini arttırır ve hastalığın ilerlemesini hızlandırır (Plagg vd. 2020).
• Pandemi sürecinde, bilgi paylaşma ve yeni bilgileri çok hızlı bir şekilde yayma ihtiyacı vardır, ancak özellikle yaşlılar, dijital çağa erişimde büyük engellerle karşılaşabilirler (Petretto ve Pili, 2020).
• Sosyal izolasyon sürecinde engelli yaşlı bireylerin sosyal mesafe, koruyucu maske ve eldiven kullanması; dokunma, okuma, çevreyle iletişim kurma gibi alanlarda sorun yaratabileceğinden bu grup yaşlı bireyler desteğe ihtiyaç duyabilir (Petretto ve Pili, 2020).
• Pandemi nedeniyle iş hayatına devam etmekte olan birçok yaşlı birey ekonomik zorluklarla karşılaşmış, küçülmeye ve esnek mesaiye geçen kurumlarda çalışan yaşlı bireyler ise işsiz kalmıştır (Morrow-Howell vd. 2020).
• Yaşlı bireylerin akıllı telefonlara veya internet hizmetlerine erişimi olmayabilir ve bu da yalnızlığı daha çok tetikleyebilir (Kuwahara vd. 2020).
• Huzurevi, bakımevi vb. kurumlarda yaşayan yaşlı bireyler için daha yüksek enfeksiyon riski vardır (Petretto ve Pili, 2020).

Yukarıda bahsi geçen zorluklarla ilgili alınabilecek önlemler özetlenecek olursa;

• Sosyal izolasyon ve olumsuz etkilerini önlemek veya hafifletmek için bireysel düzeyde (aile, arkadaşlar, mahalle, vb.), örgütsel veya toplum düzeylerinde ve sosyal bağları korumak için önlemler ve eylem planları hazırlanmalıdır (Kuwahara vd. 2020).
• Engelli yaşlı bireyleri desteklemek amacıyla aile, arkadaşlar, sosyal hizmet uzmanları ve diğer profesyoneller tarafından günlük ev ziyaretleri yapılabilir (Petretto ve Pili, 2020).
• Bakımevi ve huzurevi gibi kurumlarda enfeksiyon riski daha yüksek olduğundan sağlık profesyonellerinin desteğine daha çok ihtiyaç duyulmaktadır (Petretto ve Pili, 2020).
• Yaşlı bireylerin pandemi sırasında dijital teknoloji kullanımı sınırlı olabileceğinden, bu süreçte bilgilendirmeler televizyon, radyo gibi daha anlaşılabilir bir cihazdan yapılmalıdır (Petretto ve Pili, 2020).
• Sağlıklı yaşlı bireyler için hijyen yönetmeliklerine ve tedbirlere uygun olarak bahçede yürüyüşe çıkmak için kısa aktiviteler planlanabilir (Plagg vd. 2020).
• Yaşlı bireyler deliryum gelişme riski açısından değerlendirmeli ve oryantasyonlarının sağlanması açısından akrabaları ile sesli ve / veya görüntülü görüşmesi sağlanmalıdır (Tecirli vd. 2020).
• Pandemi sürecinde olası şiddet, ihmal ve istismar durumlarında kullanılmak üzere sığınma evleri oluşturulabilir (Ergören vd. 2020).
• Bu dönemde yaşlı bireylerin etkin zaman geçirebilmesini sağlamak amacıyla farklı uygulamalar (meditasyon, bahçe terapileri, gevşeme egzersizleri vb.) planlanabilir.
• Yüz yüze iletişim kurulamadığı durumlarda yaşlı bireyin teknoloji kullanımı desteklenerek akıllı telefon, tablet, bilgisayar vb. teknolojik cihazlarla akraba, arkadaş ile iletişim kurması desteklenebilir.
• Özellikle çalışmaya devam eden ve pandemi döneminde ekonomik desteği azalan/kaybolan bireyler bu anlamda desteklenebilir.

Sonuç olarak; yaşlılık döneminin getirdiği fiziksel, ruhsal ve sosyal zorlukların pandemi süreci ile birleşmesiyle zaten savunmasız olan bu popülasyon çeşitli alanlarda güçlüklerle karşılaşmıştır. Özellikle sosyal izolasyon sürecinin getirdiği yeniliklere uyum sağlamada problemler yaşayan/yaşayabilecek yaşlı bireylerin bu anlamda her açıdan desteklenmesi oldukça önem arz etmektedir.

Kaynakça ve İleri Okumalar:

1. BANERJEE, D. (2020), The Impact of Covid‐19 Pandemic on Elderly Mental Health, International Journal of Geriatric Psychiatry, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7267435/pdf/GPS-9999-na.pdf.
2. ERGÖNEN, A. T., BİÇEN, E., & ERSOY, G. (2020), COVID-19 Salgınında Ev İçi Şiddet, The Bulletin of Legal Medicine, 25(Sp), 48-57.
3. GENCER, N. (2020), Kovid-19 Sürecinde Yaşlı Olmak: 65 Yaş ve Üstü Vatandaşlar İçin Uygulanan Sokağa Çıkma Yasağı Üzerine Değerlendirmeler ve Manevi Sosyal Hizmet, Türkiye Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 4(1), 35-42.
4. İÇİŞLERİ BAKANLIĞI. (2020), 65 Yaş ve Üstü ile Kronik Rahatsızlığı Olanlara Sokağa Çıkma Yasağı Genelgesi (21 Mart 2020), 29 Haziran 2020 tarihinde https://www.icisleri.gov.tr/65-yas-veustu-ile-kronik-rahatsizligi-olanlara-sokaga-cikmayasagi-genelgesi adresinden alındı.
5. KUWAHARA, K., KURODA, A., & FUKUDA, Y. (2020), COVID-19: Active measures to support community-dwelling older adults, Travel Medicine and Infectious Disease. https://doi.org/10.1016/j.tmaid.2020.101638.
6. MORROW-HOWELL, N., GALUCİA, N., & SWİNFORD, E. (2020), Recovering from the COVID-19 pandemic: A focus on older adults. Journal of Aging & Social Policy, 1-9.
7. OKANLI A.(2016), Nörobilişsel Bozukluklar, N GÜRHAN, içinde, Ruh Sağlığı ve Psikiyatri Hemşireliği, s.(695-716). Ankara Nobel Tıp Evleri, Ankara.
8. PETRETTO, D. R., & PİLİ, R. (2020), Ageing and COVID-19: What is the Role for Elderly People?. Geriatrics, 5(2), 25, https://doi.org/10.3390/geriatrics5020025.
9. PLAGG, B., ENGL, A., PİCCOLİORİ, G., & EİSENDLE, K. (2020), Prolonged social isolation of the elderly during COVID-19: Between benefit and damage. Archives of Gerontology and Geriatrics, 89, 104086.
10. ROTHAN, H. A., & BYRAREDDY, S. N. (2020), The epidemiology and pathogenesis of coronavirus disease (COVID-19) outbreak. Journal of Autoimmunity,
11. ROUT, N. (2020), Risks to the elderly during the coronavirus (COVID-19) pandemic 2019-2020. Journal of Geriatric Care and Research, 7(1), 27-28.
12. SAĞLIK BAKANLIĞI HALK SAĞLIĞI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ. (2020), COVID-19 (Sars-Cov-2 Enfeksiyonu) Genel Bilgiler, Epidemioloji ve Tanı, 01 Temmuz 2020 tarihinde https://covid19bilgi.saglik.gov.tr/depo/rehberler/covid-19-rehberi/COVID-19_REHBERI_GENEL_BILGILER_EPIDEMIYOLOJI_VE_TANI.pdf adresinden erişildi.
13. SİNGHAL, T. (2020), A review of coronavirus disease-2019 (COVID-19). The Indian Journal of Pediatrics, 87(4), 281-286. https://doi.org/10.1007/s12098-020-03263-6.
14. ŞİRİN, H., & ÖZKAN, S. (2020), Dünyada ve Türkiye’de COVID-19 Epidemiyolojisi. Kulak Burun Boğaz ve Baş Boyun Cerrahisi Dergisi, doi: 10.24179/kbbbbc.2020-76607. http://dergi.kbb-bbc.org.tr/uploads/pdf/962621293183669.pdf.
15. TECİRLİ, N. D., UCUZ, G., & OZEL, F. (2020), İzolasyon, Karantina, Sosyal Mesafe ve Ruh Sağlığı. The Bulletin of Legal Medicine, 25(Sp), 33-39.

Berna Aktaş