Empati, Yunanca kökenli empathia kelimesinden köken almakta ve etimolojik olarak “em” ekinin karşılığı “..in içinde, içerde”; “pathia” ekinin karşılığı ise “hissetme” şeklindedir. Empati kavramı, ilk olarak 1897 yılında Theodor Lipps tarafından Almanca “Einfühlung” sözcüğünün karşılığı olarak kullanılmıştır. Lipps, Einfühlung’u şöyle tanımlamıştır: “Bir insanın kendisini karşısındaki bir nesneye yansıtması, kendini onun içinde hissetmesi ve bu yolla o nesneyi içine alarak/özümseyerek anlaması sürecidir”. Almanca’da empatiye karşılık kullanılan “Einfühlung” kelimesi bir başkasının yerine geçebilme yetisi anlamına gelmektedir. İngilizce’de ise “bir başkasının ayakkabısını giyebilme” şeklinde bir ifade kullanılmaktadır (Basch, 1983; Sharma, 1992) . Empatinin genel geçer bir tanımı olmamakla beraber; bir kişinin kendisini duygu ve düşüncelerinden soyutlayarak, bir başkasının inançlarını, arzularını ve özellikle duygularının farkına varabilme ve anlayabilme yeteneğidir (Şenkal, 2020) .
Empati, bir insan diğeriyle konuştuğunda gerçekleşir. Bir diğer bireyi anlamak onunla kendimizi özdeşleştirmedikçe imkansız olur. Empatinin bir örneğini kişinin bir başka insanı tehlike içinde gördüğünde kendinde duyduğu rahatsızlıkta görebiliriz. Bu empati öyle güçlü olabilir ki kişi kendisi tehlike altında olmamasına karşın savunmaya yönelik bilinçsiz hareketler yapabilir. Örneğin, birisi elindeki bardağı düşürdüğünde diğerlerinin bardağı tutma hareketini sergilediğini hepimiz biliriz (Adler, 1927) .
Nasıl Empati Kurarız?
Empati başkalarının inançlarını, arzularını ve özellikle de duygularını kendimizinkileri empoze etmeden anlayabilmek, başkalarını ‘okuyabilmek’ anlamına gelir. Dinleme ve empati diğer inanlarla ilişki kurma yönünde önemli bir meziyettir. Hepimiz dinlenilmek isteriz, görmezden gelinmek ya da yok farz edilmek küçük düşürücüdür.
Dinlemek karşıdaki kişinin sözcüklerini duymaktan daha öte bir şeydir. O kişinin vermek istediği mesajı, içinde bulunduğu durumu ve duygularını gerçekten anlamak ve kabul etmek anlamına gelir. Empati insanın kendisini başkasının yerine koyarak onun hissettiklerini anlayabilmek ve benzer şekilde içimizde hissedebilmek anlamına gelir. İyi bir empati kurabilmek için atılacak ilk adım iyi ve aktif bir dinleyici olabilmektir. İyi bir dinleyici anladığını belirtir tarzda uygun bir şekilde yanıt da vermelidir. İşte bu yanıt empatidir. Üzgün olduğumuz zaman duygularımızı tarif etmek ve paylaşmak için empati kurabilen bir insanla konuşma ihtiyacı duyarız buna göre empati kurabilen kişi karşısındakinin hareket ve koşullarına değil duygularına odaklanmalıdır. Örneğin, sevdiği kişiyi henüz kaybetmiş birisine “nerede oldu”, “ne zaman oldu” ya da “nasıl oldu” gibi sorulardan ziyade “çok acı duyuyor olmalısın” “kendini yalnız hissediyor olmalısın” şeklinde yanıtlar verilebilir. Üzgün olduğumuz zaman sorunları çözmeden önce duygularımızla başa çıkabiliyor olmalıyız. Karşınızdaki kişi size problemlerinin detaylarını anlatırken siz de kendinizi daha çok konuşmak ya da yorum yapmak zorundaymış gibi hissedebilirsiniz. Bu ilgilendiğinizi gösterebildiğiniz sürece yersiz bir kaygıdır. Birkaç kelime dahi buna yetecektir. Kişiye konuşmak için olduğu kadar düşünmesi için de zaman tanımalısınız. Sessizliği değerlendirmelisiniz. Zeka bilişsel gelişim için ne kadar gerekliyse, empati de kişilerarası iletişim için o derece önemlidir. Sosyal beceriler ve olumlu sosyal davranışlar çocuklar için hayati önem taşımaktadır. Empatik tepkilerin gelişimi sosyal becerilerin büyük ve önemli bir parçası olarak kabul edilmektedir. Empatik çocukların daha az saldırgan, daha çok yardımsever ve daha gelişmiş ahlaki yargılara sahip oldukları belirtilmektedir (Ersoy ve Köşger, 2016) .
Empati ile sempatiyi karıştırmamak gerekir. Sempati karşımızdaki kişinin olumsuz ve sıkıntı veren duygularını paylaşmaya odaklıdır. Empati ise herhangi belirli bir duygu ya da düşünceye yönelik değildir. Sempati aynı zamanda kişinin duygu, düşünce ya da inançlarına bir ölçüde katılmak ve onaylamayı da kapsar, empatide ise katılalım ya da katılmayalım önemli olan şey anlamaktır. Bununla birlikte sempati diğer kişinin duygusal durumunu anlamaktan kaynaklanan duygusal bir cevaptır. Empati ise diğer kişinin duygusal durumunu anlamaktan kaynaklanan, diğer insana etkili bir şekilde karşılık verme biçimidir (Eisenberg, 2000).
Empati kuran kişi karşısındaki kişinin dünyasının tamamına girebilirken, sempati duyan kişi sadece onayladığı ve katıldığı, kendisine de dokunan kısmı kadarına girebilir. Empatiyle yaklaşan kişinin verdiği yanıtlar da daha derin ve kapsamlı olacaktır (Gülşen, 2020).
Bir başka bakışla empati “kişilerarası” ve “sosyal” empati olarak ikiye ayrılır. Kişilerarası empati; sadece kişileri ve küçük grupları kapsar. Bu empati türü günlük yaşantımızın adeta bir parçası gibidir. Seni anlıyorum deriz ve başkaları da bizi anlarsa değerli hisseder, mutlu oluruz. Nörobilim alanındaki çalışmalar empatinin bazı nöral devir daimler ile gerçekleştiğini tespit etmişlerdir. Bunlar başkalarının davranışlarını paylaşmak ve hem fiziksel hem de zihinsel olarak hissetmek, bu verileri kaydetmek böylece benzer olaylarda aynı şeyleri tecrübe etmek ve aynı zamanda kendi duygularımızı kontrol altında tutmaktır. Yaşamımızın tümü empati çerçevesinde ‘özdeşleşme yetisine’ bağımlıdır. Sanki bir başkasıymışız gibi davranmamızı ve hissetmemizi sağlayan bu yeteneğin kökenini ararsa, onu doğuştan gelen toplum duygusunda bulabiliriz. Bu esasen insan olmaya dair kaçınılmaz bir niteliktir.
Tıpkı toplum duygusunun farklı dereceleri olduğu gibi, empatinin de farklı dereceleri vardır. Bunlar çocukluk döneminde bile gözlenebilir. Bazı çocuklar oyuncak bebeklere insanmış gibi davranırken, bazılarını da onların içini açıp incelemek ilgilendirir. Topluluk ilişkisini insanlardan alıp daha değersiz ya da cansız nesnelere yansıtmakla bireyin gelişimi tamamen durabilir. Çocuklukta rastladığımız hayvanlara karşı zalimlik tavrı toplum duygusunun ve kendini diğer canlı varlıklarla özdeşleştirme yeteneğinin tümden kaybolması haricinde mümkün olmazdı. Bu kusurun sonuçları çocuğu insan olma yönünde geliştirme konusunda çok az değeri ya da önemi olan şeylere yönelmeye iter. Bu tür insanlar sadece kendilerini düşünürler ve diğer insanların mutlulukları ve ıstıraplarına olan ilgilerini kaybederler. Bunlar yetersiz bir empati derecesinin göstergeleridirler. Kendini diğerleriyle özdeşleştirme konusundaki başarısızlık bireyin diğer insanlarla iş birliğini reddetmesine kadar varabilir (Adler, 1927).
Empati Üzerine Çalışmalar:
- Empati düzeyinin insan yaşamındaki önemi, kişilerin davranışlarında değişikliğe neden olmasından kaynaklanmaktadır. Empati seviyesi farklı olan kişilerin farklı biçimlerde davranış örüntüleri sergilediği görülmektedir. Örneğin; empati düzeyi yüksek çocukların bir yaşından itibaren duygusal tepkilerinin, kendi kendilerini kontrol kapasitelerinin ve içsel bir motivasyon ile prososyal davranış (başkalarına yarar sağlama niyeti, yardım etme) sergileme seviyelerinin empati düzeyi düşük olanlara göre daha yüksek olduğu görülmektedir (Kaukiainen ve ark 1999).
- Empati düzeyi cinsiyete göre incelendiğinde kadınlar ve erkekler arasında kadınların empati düzeyinin daha yüksek olduğu konusunda literatürde bir uzlaşmaya varıldığı görülmektedir. Bir araştırmada özellikle de duygusal olarak empati kurmada kadınların daha başarılı olduğu ve gençlerin çocuklara göre, yetişkinlerin ise gençlere göre empati kurmada daha başarılı olduğu bulunmuştur. Yapılan bir araştırmada kişilerin hemcinslerine karşı geliştirdikleri empati, karşı cinse karşı geliştirilen empatiden daha yüksek çıkmıştır (Cotton, 2001).
Sonuç Olarak:
Günümüzde insanlığın karşılaştığı problemlerin temelinde bulunan nedenlerden birisi de empati becerisini kullanma konusunda yetersizlik olduğu söylenebilir. Empati insanların birbirini anlamasında önemli bir beceri olarak karşımıza çıkmaktadır. Empati çoğu iletişim problemlerine engel olduğu gibi yaşanan çatışmaların da en az zarar verici biçimde çözümlenmesine imkan sağlamaktadır.
Kaynakça ve İleri Okumalar:
- Gülşen, B.(2021), Empati Nedir? 01.01.021 tarihinde https ://kemalsayar.com/insana-dair/empati-nedir?
- Şenkal, Z. (2020), Nasıl Empati Kurarız?
- Ersoy, E , Köşger, F . (2016). Empati: Tanımı ve Önemi / Empathy: Definition and Its Importance . Osmangazi Tıp Dergisi , 38 (2) , 9-17 .
- Basch, M.F. (1983). Empathic understanding: A review of the concept and some theoretical considerations. J Am Psychoanal Assoc, 31,101-126.
- Sharma ,RM. (1992). Empathy: A retrospective on its development in psychotherapy. Austr NZJ Psychiatry. 26,377-390
- Kaukiainen, A. A., Bjorkqvist, K., Lagerspetz, K., Osterman, K., Salmivalli, C., Rothberg, S., ve Ahlbom, A. (1999). The relationship between social intelligence, empathy and three types of aggression. Aggressive Behavior, 25, 81-89
- Cotton, K. (2001). Developing empathy in Children and Youth. School Improvement Research Series, Regional Educational Laboratory
- Adler, A 1927 İnsan Doğasını Anlamak, İzmir: İlya Yayınevi
- Eisenberg, Nancy,2000, Emoition, Regulation,And Moral Development.Annual Review Of Pschology, 2000 Annual Rewievs ınc İn Association With The Gale Group And Looksmart .2000 Gale Group Annual.
