Öğrenilmiş çaresizlik ilk kez 1960’lı yıllarda Martin Seligman’ın köpekler üzerinde yaptığı deneyde gözlenen davranış sonucu kullanılan bir kavram olarak ortaya çıkmıştır. Litaratürde ise “geçmişteki tecrübelerinden dolayı değişim gerçekleştirmenin imkansız olduğunu düşünenlerin değişime karşı pasif direnç göstermesi” anlamına gelir.
Pensilvanya Üniversitesi öğretim üyelerinden Martin Seligman ve Steven Maier 1967 yılında çaresizlik öğrenilebilir mi sorusu üzerine daha önce hiçbir deney ve benzeri duruma maruz kalmamış 24 köpek ile gerçekleştirilmek üzere bir deney planlamışlardır. Bu deneyde köpekler “kaçış grubu”, ”boyunduruk grubu” ve “kontrol grubu” olarak üçe ayrılmıştır. İki aşamalı gerçekleşen deneyin ilk aşamasında kaçış grubuna butona basmaları halinde kesilen elektrik şoku uygulanmıştır. Birkaç denemeden sonra köpekler butona daha hızlı basıp kaçma davranışı göstermişlerdir. Boyunduruk grubunaysa kaçış grubuna uygulanan şok miktarının aynısı uygulanmıştır; fakat sistem elektrik şokunun kesilmeyeceği şekilde düzenlenmiştir. Son grup olan kontrol grubunaysa herhangi bir şok işlemi uygulanmamıştır. Deneyin ikinci aşamasında köpekler ortadan alçak bir setle ayrılmış bir kutuya alınmıştır. Set köpeklerin rahatlıkla atlayabileceği bir yüksekliktedir. Bu kısımdaki 24 köpeğe eşit şiddette şok verilmiştir. On şoktan en az birinde tüm gruptaki köpeklerin set arkasındaki güvenli bölgeye geçmesi beklenmektedir. Ancak bu davranış sadece kaçış ve kontrol grubunda gözlenmiştir. Boyunduruk grubundakiler ise panikle koşuşturmalarına rağmen yere yatıp şoku kabullenmiştir. Köpeklerin bu acıyı öğrenip kaçamama durumu Selingman ve Maier tarafından “öğrenilmiş çaresizlik” olarak adlandırılmıştır.
Farklı senelerde ve farklı hayvanlarda tekrarlanan bu deneyin sonucu hep aynı olmuştur. Bu bağlamda öğrenilmiş çaresizliğin türe özgü değil genel bir özellik olduğu kabul edilmiştir.
Kaynakça ve İleri Okumalar:
- Aktan C., Yay S., (2016), Öğrenilmiş Çaresizlik ve Değişime Karşı Pasif Direnç, Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 8.2.
- Maier, S.F ve Seligman M.E.P, (1976) , Learneed Helplessness: Theory and Evidence, Journal of Experimental Psychogly, 105, 3-46.
- Ersever H., Öğrenilmiş Çaresizlik.
