Ölmek İçin 13 Sebep: Farkındalık için bir fırsat mı? Özendiricilik için bir tehdit mi?

 63 görüntülenme

Netflix aracılığıyla hayatımıza giren “Ölmek İçin 13 Sebep” (13 Reasons Why) isimli dizi serisi, bir çok tartışmayı da beraberinde getirdi. 2017 yılında gösterime giren dizi, lise eğitimi alan Hannah Baker isimli öğrencinin intihar etmesi ve bu kararı neden verdiğini 13 kasete kaydedip açıklamasını konu almaktadır. Dizi serisi, Jay Asher isimli yazarın 2007 yılında yayınladığı romanından esinlenilmiştir. Yayınlandığı ilk günden itibaren beraberinde getirdiği, intiharı önlemek için bir farkındalık yaratma ile intihara özendirdiği için intihar vakalarıda artma ihtimali ile ilgili konular bir çok defa tartışılmıştır. 

Konu ile ilgili Netflix’in açıklaması “TV programları, her zaman insanların birbirleri ile ilişki kurmalarını hedeflemektedir. Ölmek için 13 Sebep dizisi de bu amacı gütmektedir.” şeklindedir. Ancak Amerikan Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Akademisi Dergisi (Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry) 2019 yılı baskısında yer alan rapora göre bu durum Netflix’in açıklaması gibi olmamıştır. Raporda dizinin yayınlanmasının ardından (Nisan 2017) Amerikalı ergenler arasında intiharın %28.9 oranında arttığı belirtilmektedir. Ancak Pennsylvania Üniversite’sinde yapılan başka bir araştırmada ise dizinin 2 sezonunu tamamen izleyen ergenlerde intihar riskinin azaldığı belirtilmektedir. Bu durum aynı zamanda intiharın karışık bir fenomen olduğunun da göstergesidir.

İntiharın bulaşıcılığı, özendiriciliği veya intihara yönlendirme terimleri “Werther Etkisi” fenomeni ile açıklanmaktadır. Peki bu fenomen Netflix tarafından göz ardı mı edildi? Cevaplanması gereken en büyük soru bu. Diziyi izlerken oyuncular tarafından intihar düşüncesi olan bireyin neler yapması gerektiği ile ilgili bilgiler verilmekte ve intiharı planlayan bireylerin diziyi izlememesi gerektiğini vurgulayan uyarılar yapılmaktadır. Bu nedenle toplumun bir kesimi dizinin tabu olan intihar konusunun açıkça işlendiğini ve yararlı olduğunu savunmaktadır. Netflix’in düşüncesi de bu yöndedir.

Konu ile ilgili iki yıl sonra 2019 yılı Temmuz ayında Netflix tarafından yapılan güncellemeye göre intiharı özendirdiği düşünülen sahneleri kaldırdığını “Hiç bir sahne, dizi bölümü insanların hayatından değerli değilidir. Birbirimize daha iyi bakmalıyız.” mesajı ile duyurmuştur.

Ek olarak, dizi oyuncuları ile çekilen günümüzde her ergen bireyin karşılaşma ihtimali olan ergen(akran) zorbalığı, madde ve alkol kullanımı, depresyon veya cinsellik gibi konular ile ilgili bilgilendirici videolarda Netflix’te yayınlanmaktadır.

İntihar nedir?

Dünya Sağlık Örgütü, intiharı küresel öneme sahip bir halk sağlığı sorunu olarak görmektedir. Her yıl binlerce insan intihar ederek hayatına son vermekte ya da intihar girişiminde bulunmaktadır. DSÖ verilerine göre dünya genelinde her yıl 800.000’ in üzerinde, TÜİK 2016 yılı verilerine göre ise Türkiye’de 3064 kişinin intihar nedeniyle hayatını kaybettiği ve çok daha fazla sayıda insanın intihar girişiminde bulunduğu bilinmektedir.

İntiharın, özellikle genç bireyler arasında önemli bir sorun olduğu ve 15-29 yaş arasında yer alan bireylerin ölüm nedenleri sıralamasında ikinci sırada yer aldığı görülmektedir. Ergenlerde intihar girişimini ve intihar düşüncelerini inceleyen sistematik derlemeye göre ergenlerin % 9.7’ sinin yaşamlarının herhangi bir döneminde intihar girişiminde bulundukları % 6.4’ ünün ise son bir yıl içinde intihar girişimlerinin olduğu belirtilmektedir. Ayrıca ergenlerin %29.9’unun yaşamlarının herhangi bir döneminde intihar etmeyi düşündükleri ve %19.3’ünün de son bir yıl içinde intihar düşüncelerinin olduğu görülmektedir. 

Görülme oranlarının bu kadar yüksek olmasının nedeni nedir?

Werther Etkisi ile İntihara Özendiricilik veya İntihara Yönlendirme

Ardı ardına görülen intihar vakalarında özdeşlemenin önemli bir rolü bulunmaktadır. Kendisini çaresiz, içinde bulunduları durumu ümitsiz bulan bireyler yaşamlarına son veren insanlarla güçlü bir özdeşim kurabilmektedirler. Goethe’nin Die Leiden des Jungen Werthers (Genç Werther’in Acıları, 1774) kitabının yayımlanmasından sonra “Werther Etkisi” fenomeni betimlemek için ortaya çıkan kavram, romanda yer alan Werther’in karşılıksız aşk ve reddedilme nedeniyle kendisini vurarak yaşamına son vermesini anlatmaktadır. Avrupa’daki pek çok genç insanın Werther örneğini aynı yöntemle izlediğine inanılmaktadır ve İtalya, Leipzig, Kopenhag gibi yerlerdeki otoriteler, gençlere özgü bir intihar dalgasından korkarak romanı yasaklamışlardır.

Ölmek İçin 13 Sebep veya Genç Werther’in Acıları gibi eserler, Türk Hukukuna göre nasıl değerlendirilir?

Türk Ceza Kanunu’na (TCK) göre intihara yönlendirme suçu, TCK’nın 84. maddesinde düzenlenmiş bulunmaktadır. Madde şu şekildedir:

İntihara yönlendirme

Madde 84.

(1) Başkasını intihara azmettiren, teşvik eden, başkasının intihar kararını kuvvetlendiren ya da başkasının intiharına herhangi bir şekilde yardım eden kişi, iki yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

(2) İntiharın gerçekleşmesi durumunda, kişi dört yıldan on yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

(3) Başkalarını intihara alenen teşvik eden kişi, üç yıldan sekiz yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

(4) İşlediği fiilin anlam ve sonuçlarını algılama yeteneği gelişmemiş olan veya ortadan kaldırılan kişileri intihara sevk edenlerle cebir veya tehdit kullanmak suretiyle kişileri intihara mecbur edenler, kasten öldürme suçundan sorumlu tutulurlar.”

Aynı şekilde, 765 sayılı TCK’nın 454. maddesinde;

“İntihara İkna ve Yardım

Madde 454. Birini intihara ikna ve buna yardım eden kimse müntehirin vefatı vuku bulduğu takdirde üç seneden on seneye kadar ağır hapis cezasına mahkûm olur.” 

Bilinmelidir ki intiharı ele aldığı için eserlerin yasaklanması veya konunun ele alınmaması intihar vakalarında görülme oranını azaltıcı bir etkiye sahip değildir.

Yazıyı buraya kadar okuyan Saygıdeğer okuyucu, bu konu ile ilgili senin düşüncen nedir? 

“İntiharı konuşmak, tartışmak farkındalık yaratmak için bir fırsat mı yoksa özendiricilik için bir tehdit mi?”

İntihar ile ilgili daha fazla bilgi edinmek için diğer yazılarımıza ait erişim bilgileri şöyledir; 

1. İntihar Haberleri Sosyal Medyaya Paylaşılmalı mı? https://hipokampusakademi.com/2569-2/ 
2. İntihar Bulaşıcı Mıdır? https://hipokampusakademi.com/intihar-bulasici-midir/ 
3. 10 Ekim Dünya Ruh Sağlığı Günü: İNTİHARI ÖNLE https://hipokampusakademi.com/10-ekim-dunya-ruh-sagligi-gunu-intihari-onle/ 
4. İntihar Davranışının Nörobiyolojisi https://hipokampusakademi.com/intihar-davranisinin-norobiyolojisi/

Kaynak ve İleri Okumalar:

1. NewYorker
2. NewScientist
3. Forbes
4. The Washington Post 
5. Bridge, J. A. ve ark. Association Between the Release of Netflix’s 13 Reasons Why and Suicide Rates in the United States: An Interrupted Time Series Analysis, Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, Volume 0, Issue 0
6. Evans, E., Hawton, K., Rodham, K., & Deeks, J. (2005). The prevalence of suicidal phenomena in adolescents: a systematic review of population-based studies. Suicide and Life-Threatening Behavior, 35(3), 239-250. 
7. Palabıyıkoğlu, R. (1994). İntihar Davranışı ve Kitle iletişim Araçları. Kriz Dergisi, 2 (2) , 227-284
8. Gençöz, F. (2008). Sinema Filmlerinde İntihar: Araştırma, Eğitim ve Sinematerapi. Kriz Dergisi, 16 (2) , 1-10.
9. Uğur E. (2018). İntihara Yönlendirme Suçu. TBB Dergisi, 136, 75-140.

Merve Murat

hayat boyu öğrenci / life-long-learner