Sağlık profesyonelleri mesleki becerilerini öğrendikleri etik ilkeler doğrultusunda baskı altında olmadan, bağımsız şekilde uygulamaktadırlar. Ancak sundukları sağlık hizmetleri yasalar ile çerçevelendirilmiştir. Sağlık hukuku, sağlık personelinin sorumluluk bilincinin oluşması, mahremiyete saygı göstererek ve kişinin hak ve özgürlüklerini göz önünde bulundurarak hizmet sunmasını sağlamaktadır. Sağlık hukuku, hasta hakları, kültürel, maddi ve manevi değerleri gözeterek ve kişilik haklarını (Medeni Kanun m.16) ele alan multidisipliner bir kavramdır.
Hukuk alanında irdelenen suç kavramı, göreceli bir kavramdır. Herhangi bir zaman suç olarak değerlendirilmeyen bir eylem farkı bir zamanda suç olarak tanımlanabilmektedir. Suç, zamana, mekana ve topluma göre farklılık gösterebilmektedir. Toplumun beklentileri ile uyuşmayan, aykırılık arz eden tutum ve davranışın toplumsal düzeni bozacak seviyeye ulaşmasıyla suç olarak ele alınmaktadır. Suçun neden işlendiği, altında yatan faktörler birçok kuram (biyolojik, genetik, alt sınıf kültür çatışması vb.) ile açıklanmaktadır.
Suç kavramı ele alınırken ceza kavramı da beraber incelenmektedir. Ceza, hukuka aykırı eylemlere karşı devletin öngördüğü yaptırım şeklinde ifade edilmektedir. Hukuka aykırı eylemler, yasalar tarafından yasak olduğu ifade edilmektedir. Kişinin toplum düzenini bozduğu için, işlediği eylem nedeniyle toplumun kınama duygusunu belirten bir yaptırımın uygulanması zorunluluk arz etmesidir. Verilen ceza amacını net şekilde ortaya koyması da önemli bir noktadır.
Psikiyatri (Akıl Hastalığı*) Hastalarının Ceza Ehliyeti
(*Hukuk alanında ruhsal/ psikiyatrik bozukluklar yerine akıl hastalığı terimi kullanılmaktadır.)
Roma Hukuku’ndan beri akıl hastalığı olan bireylerin ceza ehliyetinin olup olmaması durumu tartışmalı şekilde günümüze kadar gelmektedir. Akıl hastalığı olan bireyin anlama ve isteme süreçlerinin yeterince gelişmediği bu durumu tartışmalı hale getirmektedir. İşlediği eylemin farkında olmayan, iradesini kontrol edemeyen kişilerin ceza almaları hukuken mümkün değildir. Sadece Roma hukukunda değil aynı zamanda diğer hukuk sistemlerinde de akıl hastalığı olan bireyler için suçsuzluk karar verilmekte ve koruma tedbirleri uygulanmaktadır.
Türk Ceza Kanunu m.32 ise kişilerin suçu işledikleri sırada eylemin anlam ve sonuçlarını algılamaya engel bir durum olup olmaması ve davranışı yönlendirme veya etkileme söz konusu ise işlediği eylemden sorumlu tutulamayacağını ifade etmektedir. Bu durumda anlama ve algılama becerileri gelişmemiş ve kullanamayan akıl hastalarına ceza verilmemektedir.
Türk Ceza Yasası’nda akıl hastalığına kusur yeteneğinde meydana gelen etkiye göre farklı sonuçlar bağlanmıştır. Akıl hastalığı Yasa’da üç gruba ayrılmıştır:
(i) Failin işlemiş olduğu fiilin hukuki anlam ve sonuçlarını algılamasına engel olan akıl hastalığı
(ii) İşlemiş bulunduğu fiille ilgili olarak davranışlarını kontrol etme/yönlendirme yeteneğini önemli derecede azaltan akıl hastalığı
(iii)Failin işlemiş̧ olduğu fiille ilgili olarak davranışlarını yönlendirme yeteneğini önemli derecede olmamakla birlikte azaltan akıl hastalığı (TCK m.32- 5237 sayılı, 2005).
Ancak, sadece akıl hastalığının bulunması ceza sorumluluğunu kaldırmakta tamamen etkili değildir. Kişi işlediği eylemin anlam ve sonuçlarını anlama ve ilgili eylemin işlenmesine yönlendirici bir davranışın söz konusu olup olmaması, eylemin işlendiği sırada akıl hastalığı olup olmaması da ele alınmalıdır. Çünkü akıl hastalığı kişinin işlediği her fiil açısından algılama ve irade yeteneği üzerinde etkili olmayabilir.
Kanunda yer alan maddeler ve akıl hastalığının varlığı toplum gözünde suç oranını arttırıcı şekilde etkilediğine inanılmaktadır. Suçun artması, bu bireylerin tehlikeli olarak damgalanmasına ve üst düzey güvenlik önlemleri alınarak toplum dışında tutulmasına neden olmaktadır. Ancak her suçlunun psikiyatrik bir tanısı olmadığı gibi her tanı alan birey suçlu gözüyle itham edilmemelidir.
Kaynak ve İleri Okumalar:
- Aydın, A. (2017). Adli Psikiyatri Olgularının Retrospektif Değerlendirilmesine Dair Bir Çalışma (Yüksek Lisans Tezi). A.Ü. Sağlık Bilimleri Ensitüsü.
- Bozkurt, Ö. (2016). Türk Ceza Kanunu’nda Akıl Hastalarına İlişkin Sorumluluk Rejimi (Yüksek Lisans Tezi). İ.Ü. Sosyal Bilimler Ensitüsü.
hayat boyu öğrenci / life-long-learner
