Paylaşılmış psikotik bozukluk ya da Folie à deux nadir görülen ve az bilinen bir sendromdur. Literatürde ilk kez 1877 yılında Lasègue ve arkadaşları tarafından tanımlanmıştır. İlk tanım birincil olarak etkilenen bireyin (birincil olgu), sanrılarının yakın ilişkide olduğu bir veya daha fazla ikincil kişilere aktarımı sonucunda ortaya çıkmış bir görüngü olduğu şeklindedir. Gralnick ise bu tabloyu ilişki psikozu olarak adlandırmış, yakın ilişki sonucunda sanrısal düşünce ve/veya anormal davranışların bir kişiden diğerine aktarılması olarak tanımlamıştır.
Tanı
Paylaşılmış psikotik bozukluk tanısı konulabilmesi için bazı ölçütler belirlenmiştir. Bu ölçütler:
- Bireyler yakın ilişki içinde olmalıdır,
- Her iki bireyin de paylaştığı sanrıların içerikleri aynı ya da çok benzer olmalıdır,
- Bireyler birbirlerinin sanrılarını kabul etmeli, paylaşmalı ve desteklemelidir.
Birlikte yaşayan kişilerde birbirinden bağımsız psikotik bozukluk olması durumunda bu tanı konulmamalıdır. Birincil olgular en sık olarak şizofreni, affektif bozukluk ve sanrısal bozukluk tanısı alırken, ikincil olgular paylaşılmış psikotik bozukluk tanısı almaktadır.
Tedavi
Tanı ölçütlerinin ışığında, yaygın tedavi olarak ikincil olgunun ayrılması tek ve yeterli yaklaşımdır. Birincil olguya ise genelde antipsikotik tedavi gereklidir. İkincil olgu, asıl psikotik olandan ayrıldığında sanrılarının söndüğü bildirilmiştir. Ancak ikincil olgunun ek tanısı varsa ayrılma yeterli tedavi seçeneği olmayabilir. Bu durumda ikincil olguya da antipsikotik tedavi gerekebilir.
Alt Tipleri
Paylaşılmış psikotik bozukluk Marandon de Monyel ve Lehman tarafından alt tiplere ayrılmıştır:
- Folie Imposèe: Psikotik bir kişinin sanrılarının, psikotik olmayan birisine aktarılmasıdır. İkincinin sanrıları birinciden ayrıldıktan sonra kaybolur.
- Folie Simultanèe: Genetik yatkınlığı olan iki kişide paranoid ve depresif sanrıların eş zamanlı ortaya çıkışıdır.
- Folie Communique: Sanrıların psikoza genetik yatkınlığı olan birine aktarılması ve bu kişide diğerlerinden ayrıldıktan sonra sanrıların sürmesidir.
- Folie İnduite: Bu terim zaten hezeyanları olan bir kişinin, yakın ilişkide olduğu diğer bir kişinin hezeyanlarıyla hezeyanlarını zenginleştirmesini ifade eder.
Paylaşılmış psikotik bozukluk en sık iki kişi arasında görülmesine rağmen, iki, üç, dört, beş kişiye genişleyebilir ve hatta tüm aileyi içine alabilir. Tüm aileyi içine alan bir olguyu beraber inceleyelim.
Beş kişilik aile tedavi edilemeyen bitlenme şikayeti ile dermatoloji polikliniğine başvurmuş. Hastaların şikayetleri 4 yaşındaki kız çocuklarının kreşte saçının bitlendiği söylendikten sonra başlamış. Kız çocuğuna tedavi uygulanmış fakat bu sırada anne (32), baba (34), anneanne (48) ve dede (56) de benzer kaşıntı şikayetleri meydana gelmiş. Hastalar yaklaşık olarak 60 kez bit tedavisi ve birkaç kez de veterinerden aldıkları pestisitleri kullandıklarını, yaygın kaşıntı ve yanma şikayetlerinin devam ettiğini belirtmişler. Tüm aile bireyleri 3-4 kez saçını kestirmiş. Anne ve anneanne tüm vücut kıllarını kesmiş. Yaşadıkları evin tüm eşyalarını çöpe atıp yenisini aldıkları halde bitlenmelerinin devam ettiğini ifade etmişlerdir. Giydikleri tüm kıyafetleri atmışlar veya yakmışlar, ikinci bir kez giymemişler. Evlerini ilaçlatmışlar ve evlerini terk edip bitlerden kurtulmak için bulundukları ilden başka bir ile gelmişler. Anneanne ve dedenin evi de bitlendiği için bu evi de terk etmişler. Şu an bir misafirhanede kaldıklarını ifade eden hastaların tamamı dermatolojik muayeneye alınmış. Hastaların dermatolojik muayenesinde parazite rastlanmamış. Hastaların saçlı derisi, boyun, gövde ve sırt kısımlarında kaşınma kaynaklı soyulma, döküntü ve yaralanmalar izlenmiş. Hastalar dermatoloji kliniğine yatırılmış ve dermatolojik ilaç tedavisine başlanmış. Hastalar yakaladıkları bitleri kutulara koyup incelenmek üzere hekime teslim etmişler. Yapılan incelemede verilen materyallerin ip parçacıkları ve keratinize doku parçaları olduğu saptanmış. Psikiyatri konsültasyonu alınmış. Hastaların tamamı psikiyatri uzmanı tarafından değerlendirilmiş. Anne hariç diğer hastalarda eşlik eden psikopatoloji saptanmamış. Eşlik edebilecek bedensel hastalıklar için gerekli tetkikler yapılmış. Laboratuvar sonuçları normal sınırlarda çıkmış. Anneye ise klinik ve laboratuvar bulguları eşliğinde “delüzyonel parazitoz” tanısı konmuş. (Delüzyonel parazitoz nadir görülen sanrısal bir bozukluktur. Herhangi bir enfeksiyon olmamasına rağmen hastalarda enfekte olduklarına dair bir inanış vardır.) Diğer 4 hastaya ise bu hastadan etkilendikleri için paylaşılmış psikotik bozukluk tanısı konulmuş. Anne birincil olgu ve diğer aile bireyleri etkilenen olgular olarak değerlendirilmiş. Anneye antipsikotik tedavi başlanmış. Diğer aile bireyleri dermatolojik ilaçlardan fayda görmüşler. Şikayetleri tama yakın gerilemiş ve taburcu edilmişler.
Görüldüğü gibi oldukça ilgi çekici ve ender rastlanan bir olgu. Bu olgu gibi Türkiye’de 21, Japonya’da 97, İsviçre literatüründe ise 240, 109, 75 ve 64 olguluk seriler bildirilmiştir. Bildirilen olgularda kadın sayısı hem birincil hem de ikincil olgu olarak daha fazladır. Paylaşılmış psikotik bozukluk psikososyal açıdan önemli değişim içinde olmakla birlikte tartışmalı konumda durmaya devam etmektedir. Kişiler arası ilişkinin bu en patolojik şeklini anlamada psikodinamik formülasyonlar, biyolojik faktörlerin araştırılması, yalıtılmışlık gibi risk faktörlerinin belirlenmesi, prognozla ilgili bilgiler için uzun izleme çalışmalarına gereksinim vardır. Bu nedenle her toplumda görülen her olgunun bildirilmesi, izlenmesi, benzer çalışmaların toplanması önem taşımaktadır.
Kaynakça ve İleri Okumalar:
- Doğanavşargil, Ö., Eryılmaz, M.,Cinemre, B., & Metin, Ö. (2009). Türkiye’de Paylașılmıș Psikotik Bozukluk. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 1(3), 215-228.
- Jana, A., Praharaj, S., Sarkar, S., Dotıvala, K., & Chabungbam, G. (2009). Akrabalık İlişkisi Olmayan İki İnsan Arasında Paylaşılmış Psikoz. Türk Psikiyatri Dergisi, 20(3), 299-304.
- Yıldız, H., Pan, E., & Bolu A. (2019). Folie á Famille: Olgu Sunumu. Türk Dermatoloji Dergisi, 13(1), 39-41.
Hayriye, Sakarya Üniversitesi Hemşirelik bölümü mezunu.
Şizofreni, terapiler ve sosyal psikoloji konularına ilgili.
Sosyal ve aktif olmayı sever.
