İçindekiler
1.EKT nedir?
Halk arasında şok tedavisi olarak bilinen EKT; alternatif akımla çalışan ya da kısa vurumlu (brief pulse) olan bir EKT aygıtı ile 70-130 voltluk akımın 0.1-0.5 saniye süre ile uygulanarak grand mal tipi konvülsiyon(ani ve tam bilinç kayıplı ritmik sarsılma) oluşturarak uygulanan bir tedavi yöntemidir. Belirlenen doz ayarlaması otomatik olarak verilmekle birlikte etkin bir nöbet süresinin en az 25 saniye olması gerektiği belirtilmektedir. Günümüzde anestezi altında uygulanmaktadır (Öztürk, 2018; Zeren ve ark, 2003).
2.EKT’nin Kullanım Alanları (Endikasyonları):
- Ruhsal Bozukluklar
- Depresyonlar
- İntihara eğilimli olanlar
- Antidepresan ilaçlara olumlu yanıt vermeyenler
- Tedavi işbirliği yapmayanlar
- Yeme-içmeyi reddedenler
- Nihilistik hezeyanları olanlar
- Psikotik belirtileri olanlar
- Kalp-dolaşım bozukluğu olanlar
- Gebelik ve emzirme gibi nedenlerle ilaç verilemeyenler
- Mani
- Şizofreni
- Postpartum psikoz
- Psikozlar
- Antipsikotik ya da duygudurum dengeleyeci ilaçlarla yatıştırılamayanlar
- Aşırı psikomotor hızlanma,beslenememe ve sıvı yitimi nedeniyle giderek ağırlaşan hastalar
- İlaçlara yanıt vermeyen katatonik(kaskatı durma/bulunduğu konumu koruma) durumları olan hastalar.
- Diğer Ruhsal Bozukluklar
1-Atipik Psikoz
2-Ağır Obsesif- Kompulsif Bozukluk (OKB)
3-Anoreksiya Nervoza
4- Kronik Ağrı Bozuklukları (Öztürk, 2018; Zeren ve ark, 2003).
3. EKT’nin Etki Düzeneği ve Bu Yönde Kurulan Varsayımlar:
Amnezi Kuramı:
EKT’nin uygulandığı ilk yıllarda Freudcu görüşe göre ruhsal bozuklukların bilinçdışı çatışmalardan kaynaklandığı ve EKT’ nin bu çatışmaları bilinçdışının ulaşamayacağı derinliklere iterek tedavi sağladığı ileri sürülmüş olup günümüz teknolojinin gelişmesiyle önemini yitirmiştir.
Otonom Sinir Sistemi Kuramı:
EKT’nin kolinerjik etkinliği artırması,sempatik ve parasempatik serileri arasındaki dengeyi bozduğu, tedavi sürecinde BOS’da asetil kolin ve kolin esteraz düzeylerini yükselttiği belirtmektedir. Böylelikle antikolinerjik ilaçlarla EKT’nin duygudurum ve fizyolojik işlevler üzerindeki etkileri tersine çevirdiği belirtilmektedir.
Nörohumoral Kuram:
Antidepresanların dopamin, serotonin ve noradrenalin üzerinde etki etmelerini baz alarak yapılan insan ve hayvan çalışmalarının bu kuramı çürüttüğü belirtilir.
Antikonvülsan Kuram:
Uygulanan EKT sayısının artmasıyla birlikte nöbet eşiğinin de yükseldiği görülmüş. Bu sonuçtan yola çıkarak araştırmacılar antidepresan etkinliğin temelini buna dayandırır.
EKT’nin kortikolimbik döngülerin düzenlenmesi yoluyla etki ettiği varsayılır. Antikonvülsan kuram bunu destekler niteliktedir.
EKT uygulamasından hemen sonra serebral kan akımı ve metabolizma hızının arttığı uzun dönemde ise azaldığı belirtilmektedir. EKT’nin etkili olması için grand mal tipi bir konvülsiyonun oluşması gerektiği belirtilmektedir.
EKT’nin diensefalik merkezlerden hipotalamus ve limbik bölgeye doğru monoaminerjik yolları uyararak etkinleştirdiği, reseptör duyarlılığını arttırdığı, noradrenalin dönüşümünü hızlandırdığı ve hipotalamik etkinliği arttırdığı varsayımını desteklediği belirtilmektedir. EKT sonucu oluşan etki plazma kortizol ve prolaktin düzeylerindeki yükselme ve hipotalamik etkinliğin yani nörotransmiterlerin etkinliğinin yükselmesine bağlamaktadırlar (Öztürk, 2018; Zeren ve ark, 2003).
4. EKT’nin Uygulama Süresi
EKT genellikle gün aşırı ve haftada iki ya da üç gün olmak üzere tedavi sayısı kişiye özgü olmakla birlikte 7-12 kez yapılmaktadır (Öztürk, 2018).
5. EKT Öncesi
Antidepresan, antipsikotik, sedatif, antikonvülsan ilaçlar bir gün önce lityumun ise bir kaç gün önce kesilmesi gerektiği belirtilmektedir.
En az dört saat öncesinden aç olması gerektiği, mesanenin boşaltılması, takma diş, protez, oje vb çıkarılması gerektiği belirtilmektedir (Öztürk, 2018).
6. EKT Kullanımının Riskli Olduğu Durumlar
EKT’ ye kesin engel taşıyan bir durum olmadığı ancak aşağıdaki durumlarda başka seçenek yoksa uygulamada çok dikkatli olması gerektiği belirtilmektedir.
-Yeni geçirilmiş MI (miyokard enfarktüsü)
-Aort Anevrizması
-Ağır sistemik ya da beyin enfeksiyon durumları
-Akciğer ödemi
-Kafa içi basıncın arttığı durumlar
-Beyin Tümörleri (Öztürk, 2018; Zeren ve ark, 2003).
7. Özel Durumlarda EKT kullanımı
- Yaşlılarda EKT
Yaşlılık EKT için herhangi bir kontrendikasyon olmadığı, tedaviye yanıtın daha yavaş olduğu belirtilmektedir. - Gebelikte EKT
Birinci trimesterindeki etkilerin bilinmediği ancak ilk sekiz haftalık dönemde embriyogenezis dönemi olarak kabul edildiğinden bu dönemde anestezik ilaç uygulanmaması gerektiği belirtilmektedir (Zeren ve ark, 2003).
8. EKT’nin Yan Etkileri (Komplikasyonlar)
Geçmişte bazı yan etkilerin olduğu ileri sürülmesine rağmen günümüzde anestezi ile birlikte kas gevşetici olarak yapılan uygulamalarda bu durumların ortadan kalkmış olduğu belirtilmektedir.
Oluşan yan etkilerin çoğunun zararsız olduğu ve geçici olduğu bazı özel tedbirlerle önlenebileceği belirtmektedir.
EKT’den kaynaklı oluşan bilişsel bozukluk esas olarak bellek işlev bozukluğu yani diğer bir adıyla amnezi, EKT’nin en sık görülen yan etkileri arasında yer almaktadır. Kişiden kişiye farklılık göstermekle birlikte üç şekilde incelenir:
- Anterograd Amnezi: EKT’den sonra kazanılan bilgilerin hızlı bir şekilde unutulmasıdır.
- Retrograd Amnezi: EKT serilerinden önce kazanılmış bilgilerin hatırlamada güçlük çekmektir.
- Öz Yaşamsal Amnezi: EKT’nin bozucu etkisine duyarlı olan belleğin özel bir formudur.
FAKAT HEMEN PANİĞE KAPILMAYIN…
Anterograd ve Retrograd Amnezi EKT serilerinin bitiminden sonraki haftalar ya da aylarda iyileştiği belirtilmektedir. Birkaç ay içinde bellek performansı eski düzeye geldiği belirtilir.
Ayrıca bellek bozukluğunun altı aydan uzun sürmediği bunun çok nadir olabileceği belirtilmektedir.
EKT’nin vagal ve sempatik etkilerine bağlı olarak bradikardi, taşikardi, atrial ve ventriküler aritmiler ayrıca S-T ve T dalga değişikliğine neden olduğu, geçici sistamik hipertansiyon görülebileceği belirtilmektedir.
Yalın EKT uygulamalarında konvülsiyon sırasındaki kasılmalardan kaynaklı mandibulla çıkığı, vertebra kompresyon kırıkları ve spinal çıkıntılı kırıklar, kas lifi yırtıklarına ve buna bağlı ağrıların olduğu belirtilmektedir. Bu tür komplikasyonlar genellikle tedavinin başlangıcında meydana gelmektedir (Öztürk, 2018; Zeren ve ark, 2003).
Kaynakça ve İleri Okumalar:
1-Öztürk, M.O. ve Uluşahin, N.A. (2018). Ruh Sağlığı ve Bozuklukları,15.Baskı Ankara: Nobel Tıp Kitabevi
2-Zeren,T.,Tamam,L. ve Evlice,Y.E. (2003). Elektrokonvülsif Terapi (EKT): Bir yerel değerlendirme, Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi,41(2),54-63.
