Yaşlanma; her canlı için döllenme ile başlayıp ölüme kadar devam eden biyolojik bir süreçtir. Yaşlılık, bireyin fiziksel ve bilişsel fonksiyonlarında bir gerileme, sağlığın, üretkenliğin, cinsel yaşamın, gelir düzeyinin, saygınlığın, rol ve statünün, bağımsızlığın, arkadaşların, sosyal desteklerin azalması ve kaybı gibi döneme özgü pek çok sorunun yaşandığı bir kayıplar dönemidir. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) yaşlılığı bireyin çevreye uyum yeteneğinde azalma olarak ifade etmekte ve 65 yaşı yaşlılığın başlangıcı, 80 yaş ve üstünü ileri yaşlılık evresi olarak kabul etmektedir.
Günümüzde hızlı teknolojik gelişmeler, kırsal alandan kentsel alanlara göç, psikolojik ve toplumsal destekleyici olan geniş ailenin yerini çekirdek ailenin alması, kuşaklar arası gerilimin artması bir kriz ortamının oluşmasına neden olmaktadır. Oluşan bu kriz ortamı yaşlıların ihmaline, yalnız kalmalarına, öz güvenlerini yitirmelerine ve yetersizlik duygularına kapılmalarına daha da önemlisi istismar edilmelerine neden olmaktadır.
Yaşlı İstismarı ve İhmal Kavramı
Uluslararası Yaşlı İstismarının Önlenmesi Kuruluşu ve DSÖ Toronto Deklerasyonu “Güven beklentisi olan herhangi bir ilişkide yaşlıya zarar veren veya strese sokan tek ya da tekrarlayan uygunsuz davranışlarda bulunulmasını yaşlı istismarı olarak tanımlamaktadır.
İhmal ise yaşlının sosyal, fiziksel, duygusal ihtiyaçlarını karşılamada bilinçli veya bilinçsiz yetersizliktir. İstismarda şiddeti uygulayan kişi aktif bir tutum içerisindeyken, ihmalde ihmal eden kişi daha çok pasif bir tutum içerisindedir.
Yaşlı İstismar ve İhmal Çeşitleri
- Fiziksel İstismar: Yaşlının güvendiği veya yaşlıya bakan birisi tarafından güç kullanarak vücuda zarar verme, ağrı verme, yetersizliğe yol açma, fiziksel olarak engel olma, zorla besleme ve yatakta tutma gibi eylemlerdir.
- Emosyonel/Psikolojik İstismar: Yaşlının güvendiği konumda olan birisi tarafından sözel veya sözel olmayan yolla ruhsal açıdan acı veren veya strese sokan davranışlardır.
- Cinsel İstismar: Bireyin kendi rızası olmadan herhangi bir cinsel aktiviteye zorlanmasıdır.
- Ekonomik İstismar: Yaşlının güvendiği konumda olan birisi tarafından yasal ve yasal olmayan şekilde parasının veya malının kötüye kullanılması veya çalınmasıdır.
Yaşlı İstismar ve İhmal Nedenleri
- Ailesel nedenler arasında; ailede şiddet öyküsü olması, bireye bakmakla ilgili bilgi ve beceri eksikliği, stres ya da sosyal izolasyon yaşama, yaşlı bireyle ortak yerde yaşamanın ya da bireye bakmanın getirdiği ekonomik yük sayılabilir.
- Kültürel faktörler arasında; yaşlı bireyin yaşlılığı algılayışı, toplumun yaşlılıkla ilgili inançları, değerleri ve yaşlıya gösterdiği saygı gibi nedenler sayılabilir.
- Kurumsal faktörler olarak; kurumlarda yaşayan yaşlıların güçsüz ve incinebilir olması, kurumda çalışan personelin düşük ücretli, yetersiz ve aşırı çalışıyor olabilmesi, kurum yöneticilerinin ve çalışanlarının istismar ve ihmal belirtilerine karşı duyarsızlıkları, değer ve görenekleri, yetiştirilme şekli ve eğitimleri gibi nedenler sayılabilir.
- Bakım verici ile ilgili nedenler arasında; bakım vericinin hasta olması, düşük benlik saygısı, düşünce ve davranışlarını kontrol edememe gibi kişilik problemlerinin olması, üstlendiği bakım rolünü benimsememesi ya da zorunlu yapması, bakım verdiği kişiyle anlaşamaması, öfke duyması ve ilaç, alkol gibi bağımlılığının olması, işsizlik, evlilik çatışması, parasal ve tıbbi konularda kişisel krizler yaşaması, ekonomik olarak yaşlı bireye bağımlı olması gibi nedenler sayılabilir.
- Yaşlı bireyle ilgili faktörler arasında; yaşlı bireyin fiziksel ve zihinsel yetersizliğinin olması, kendini koruma ve kurtarma yeteneğinin olmaması, güçsüz ve başkalarına gereksinimlerini karşılamada bağımlı olması, alkol ya da ilaç bağımlılığının, sürekli düşme sorununun, inkontinansının ve şiddet içeren sözel davranışlarının olması gibi nedenler sayılabilir.
Kaynakça ve İleri Okumalar:
- Akdemir, N. , Görgülü, Ü. & Çınar F. , İ. (2008). Yaşlı İstismarı ve İhmali. Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Dergisi. 15(1), 68–75.
- Fadıloğlu, Ç. & Şenuzun, Aykar, F. (e 2012). Yaşlıda istismar ve ihmale yaklaşım. Ege Tıp Dergisi. 51; Ek Sayı /: 69-77.
- Gülen, M. , Aktürk, A. , Acehan, S. , Seğmen, M. S. , Açıkalın, A. & Bilen, A. (2013). Yaşlı İstismarı ve İhmali. Arşiv Kaynak Tarama Dergisi. 22(3):393-407.
- Yeşil, P. , Taşçı, S. & Öztunç, G. (2016). Yaşlı İstismarı ve İhmali. Düzce Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi. 6(2): 128-134.
Psikiyatri hemşireliği yüksek lisans öğrencisi . Nöropsikoloji, psikoseksüel bozukluklar ve psikoterapi ilgi alanlı keşif sever.
